آرامگاه محمدشاه - سرمایه گذاری ایکیوسی

آرامگاه محمدشاه، واقع در مجموعه ی آستانه ی حضرت معصومه در قم. این بنا در جانب غربی صحن عتیق و مجاور ورودی مسجد بالای سر واقع شده است. طرح آرامگاه از یک هشت ضلعی مختلف الاضلاع تشکیل یافته است که مقدار ی چهار ضلع بزرگ واقع در جهات اصلی 3/20 متر و چهار ضلع کوچک هر یک 1/85 متر است. طول و عرض بقعه 5/85×5/85 متر است. در جانب شمال و غرب دو شاه نشین پنج ضلعی پشت بسته و پشت باز واقع شده و شاه نشین جنوبی دارای طرح چهار ضلعی ناقص است. در زاویه های جنوب شرقی و شمال شرقی نیز دو صفه ی مستطیل شکل واقع شده است. در گوشه های شمال غربی و جنوب غربی نیز درگاهی هایی وجود دارد که به مجموعه ی پیرامون راه می دهد. صفه ها و شاه نشینها در کمرگاه با یک پوشش تخت به دو طبقه تقسیم شده است. ارتفاع بقعه از کف تا زیر سقف 10 متر است. داخل آرامگاه به یاری آیینه کاری، گچبری و حجاری و نقاشی زینت شده است. بدنه ی شاه نشینها و صفه ها با گچبری و نقاشی مزین شده است. بر روی اسپر شاه نشینها در پایین و بالا طاقچه ای جاسازی شده که اسپر و بغله های آن دارای نقش و نگار است. طرح های اصلی عبارتند از: نقش گل و گیاه و پرندگان. در روی اسپر فوقانی نقشهایی از حور و پری با مهارت نقش اندازی شده است. بر روی نمای پوشش کمرگاه شاه نشینها و صفه ها که دارای 50 سانتیمتر عرض می باشد، هشت تصویر زیبای رنگین از شاهان دوران صفویه و قاجار طرح شده است که عبارتند از تصاویر شاه اسماعیل اول؛ شاه صفی، شاه عباس دوم؛ شاه سلیمان؛ شاه سلطان حسین؛ فتحعلی شاه؛ آقا محمدخان قاجار و محمدحسن خان قاجار. تابلوهای هشت گانه را باید از جمله کارهای با ارزش نقاشی دوران قاجار به شمار آورد. پوشش شاه نشینها و صفه ها دارای مقرنس گچی آیینه نشان، آراسته به نقوش رنگین است. مقرنس بالای شاه نشینها و صفه ها که مقرنس آیینه است با اولین قطار مقرنس کمربندی زیر گنبد دست به گردن شده و نزدیک نیم متر جلو آمده و دهانه ی پوشش گنبد را جمع نموده است. مقرنس کمربندی بقعه به گونه ای هنرمندانه طرح هشت ضعلی بنا را برای ایجاد پایه ی گنبد به شانزده ضلعی تبدیل ساخته است. بر روی این قسمت ساقه ی شانزده ضلعی گنبد به ارتفاع 2/50 متر راسخ شده است. در پایه ی ساقه بر روی هر ضلع، کتیبه ی قاب آیینه ی گلوبندی، شامل هشت بیت شعر واقع شده است که هر مصرع آن به خط نستعلیق در میان ترنجی نوشته شده است. بر روی هر ترک ساقه ی مزبور، طاقنما گونه های تو گود ایجاد شده که چهارتای آنها با داشتن مشبکی های گچبری، نقش نورگیر را دارند. بقیه ی آنها که پشت بسته می باشند، دارای تزیینات گچبری آیینه نشان و رنگ آمیزی شده هستند. بر فراز آنها مقرنسهای آیینه پوش واقع شده است که با مقرنس پوشش زیر گنبد دست به گردن شده اند. مقرنس آیینه ی زیر سقف از سه ردیف ترکیب یافته که بر روی هر سطح، ستاره ی برجسته ای نقش بسته است. در وسط سقف، یک طرح زیبای تزیینی، چون سبدی از گل، گچبری و رنگ آمیزی شده است. گرداگرد این طرح کتیبه ی گچبری قرار داشته که بر اثر رطوبت از بین رفته است. قبر محمدشاه در وسط بقعه واقع شده است و سنگ مرمر زیبایی به طول 2/70 و عرض 1/40 متر به آن جلوه بخشیده است. حجاری هنرمندانه ی روی سنگ عبارتست از تصویر تمام قد محمدشاه با لباس که حدود 3 سانتیمتر برجستگی دارد. بالای سر تصویر دو فرشته ی تاج دار در حال پرواز طرح شده اند. در حاشیه ی نقش، کتیبه ای شامل دوازده بیت کنده کاری شده که شروع آن چنین است:

خدیو دنیا شاه یزدان پرست *** که بودش سپهر برین زیر دست.

حجاری سنگ مزبور کار محمدعلی اصفهانی است که در سال 1270ق انجام گرفته است. در داخل بقعه در مقابل صفه ها درهای خاتم نصب شده که از جمله آثار نفیس زمان به شمار می فرایند. آرامگاه محمدشاه به دستور فرزندش ناصرالدین شاه به وسیله میرزا تقی خان امیرکبیر بنا شده است و این امر در کتیبه ی قاب آیینه ی بالای درهای خاتم خوانده می گردد.

کتابنامه:

راهنمای خراسان، 142-143؛ بناهای تاریخی خراسان، 43.

منبع مقاله :

گروه نویسندگان، (1391) دائرةالمعارف تشیع، تهران: حکمت، چاپ اول.

منبع: راسخون