آشنایی با اکوتوریسم و نقش آن در حفظ محیط زیست - سرمایه گذاری ایکیوسی

به طور کلی، اکوتوریسم با قسمت های زنده محیط های طبیعی سر و کار دارد و تمرکز آن بر روی موضوعاتی چون مسئولیت اجتماعی در سفر، رشد شخصیتی، و محیط طبیعی با دوام می باشد. اکوتوریسم شامل سفرها و مقصدهایی می شود که جاذبه های اصلی آنها زیست گیاهی و جانوری و میراث فرهنگی آن منطقه ها می باشد. این نوع خاص از صنعت گردشگری، میخواهد تا به گردشگران بینشی درباره اثر انسان بر روی محیط ارائه دهد و به آنها یاد بدهد که برای اکوسیستم های طبیعی ارزش بزرگتر و بیشتری قائل شوند.

برنامه های مسئولانه اکوتوریسم شامل بخشهایی می شود که جنبه های منفی گردشگری امروزی را بر محیط به حداقل برساند و یکپارچگی فرهنگی را افزایش دهد. بعلاوه بخش مهمی از اکوتوریسم ارتقای سیستم بازیافت، صرفه جویی در آب و انرژی و خلق فرصت های اقتصادی برای جوامع محلی می باشد.

مختصری از تاریخچه اکوتوریسم

پیرامون واژه اکوتوریسم و سابقه کاربرد آن اظهارنظرهای متفاوتی اجرا شده است. بعضی صاحب نظران سابقه کاربرد چنین واژه ای را در اواخر دهه 1980 ذکر نموده اند. اما در تمام متون مرتبط، Ceballos-Lascurain به عنوان نخستین کسی آمده است که این واژه را به کار برده است. برابر تعریف او، بوم گردشگری مسافرتی است که به منظور مطالعه، تحسین، ستایش و کسب لذت از سیمای طبیعی و مشاهده گیاهان و جانوران و آشنایی با ویژگی های فرهنگی جوامع محلی در گذشته و حال صورت می گیرد.

بعضی سابقه اکوتوریسم را به زمانی دورتر و به Hetzer نسبت می دهند و معتقدند که او این واژه را در دهه 1960 برای تشریح روابط متقابل گردشگری، محیط زیست و ویژگی های فرهنگی، استفاده نموده است. به اعتقاد Hetzer، مفهوم بوم گردشگری در واکنش به رویه های نامناسب و منفی توسعه و نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی، شکل گرفته است. و سابقه آن به اواخر دهه 60، یعنی زمانی که کارشناسان نسبت به برداشت بی رویه از منابع نگران بودند، باز می شود

انواع اکوتوریسم

گونه های مختلف طبیعت گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابان گردی، دامنه نوردی، مردم شناسی و طبیعت درمانی. با اینکه زمین گردشگری گونه مستقلی از صنعت گردشگری است و زیر شاخه بوم گردشگری محسوب نمی شود اما در مواردی جاذبه های اکوتوریسم با ژئوتوریسم در تداخل اند ولی در فعالیتهای اکوتوریسمی، آموزش همگانی زمین شناسی و ژئومورفولوژی مورد نظر نمی باشد و توجه خاص به طبیعت زنده و جاذبه های آن است.

اصول اکوتوریسم چیست؟

با توجه به گذشت 25 سال از آغاز به کار کردن انجمن دنیای اکوتوریسم (TIES) جهت آنالیز اصول اکوتوریسم سه اصل عمده در آن وجود دارد که آن ها به ترتیب زیر هستند:

• وابسته به طبیعت باشد.
• از لحاظ اکولوژیک پایدار باشد و به عبارتی کمترین آسیب و اثرات سوء را برای طبیعت نداشته باشد.
• آموزش و ارایه ارزش های منطقه مورد بازدید، عنصر اصلی آن بازدید باشد.
• جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.

اگر بخواهیم کمی خلاصه تر مفهوم اکوتوریستم را توضیح دهیم اینطور بیان می شود که رفتار ما در طبیعت چیزی جز حفظ و نگهداری از محیط زیست را نشان ندهد و سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در اکوسیستم را پیشه راه خودمان قرار دهیم. کسانی که می خواهند در این زمینه مشارکت عمده ای داشته باشند می بایست اصول زیر را حتما رعایت نمایند:

1- به حداقل رساندن آسیب های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت

2- ایجاد آگاهی فرهنگی و زیست محیطی و ترویج فرهنگ احترام به طبیعت و مردم بومی

3- فراهم کردن تجربه مثبت و لذت بخش از سفر هم برای مسافران و هم برای افراد محلی

4- ایجاد منافع مستقیم اقتصادی برای حفظ و حراست از اکوسیستم

5- ارائه و تلاش در ایجاد تجربه به یاد ماندنی برای مسافران به گونه ای که آن ها را نسبت به منطقه میزبان دلسوز و حساس نموده و به اوضاع اجتماعی، آب و هوایی، زیست محیطی و سیاسی آن منطقه اهمیت بدهند

6- طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی

7- آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی ها با هدف توانمندسازی فردی و گروهی

بوم گردی و اکوتوریسم در ایران

یکی از پایدارترین انواع طبیعت گردی و سازگارترین انواع توریسم با محیط زیست اکوتوریسم است و ایران به جهت دارا بودن توانایی ها و جاذبه های چشمگیری که دارد از انواع تنوع اقلیمی و پوشش های گیاهی یکی از کشورهای مهم دنیا محسوب می شود. از همین رو توجه به اصول و قوانین اکوتوریسم و بعلاوه ایجاد علاقمندی به طبیعت و حفظ محیط پیرامونمان می تواند باعث تداوم و بقای گنجینه ها و میراث طبیعی و انسان ها خواهد شد و این توسعه پایدار را در پی دارد. ایران از نظر اکوتوریسم از جایگاه ویژه ای ویژه ای برخوردار است. علت این موضوع را می توان تنوع اقلیمی بی نظیر کشورمان دانست. ایران کشوری چهار فصل است؛ همزمان که می تواند در یک نقطه دارای جاذبه های زمستانی مانند اسکی باشد، در نقطه ای دیگر در همان زمان دارای جاذبه های منحصر به فرد تابستانی است. خوشبختانه در سال های اخیر علاقه خاصی به سفرهای بوم گردی و اکوتوریسمی در بین مسافران به وجود آمده است.

سفرهایی خاص مانند تور پرنده نگری در تالاب میانکاله، بازدید از جنگل راش که از بقایای جنگل های باستانی هیرکانی است و بسیاری موارد دیگر مانند بازدید از دره راگه که یکی از سه ژئوپارک ثبت شده در ایران است. اکوتوریسم در ایران دارای شاخه های متعدد و فعالیت های گوناگونی است. شاخه هایی همانند گردشگری روستایی، گردشگری عشایری، گردشگری ماجراجویانه و کشاورزی و فعالیت هایی که هریک وابسته به موقعیت جغرافیایی خاص خود است.

مزایای اکوتوریسم

• ایجاد دوستی بین فرهنگ ها و جوامع

آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان این منطقه یکی از اصولی ترین مواردی است که در اکوتوریسم مورد تاکید قرار می گیرد. در بوم گردی، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می نمایند؛ در این در این ارتباطی که بین میزبانان و گردشگران به وجود آمده، مردم منطقه با فرهنگ مردمان دیگر منطقه ها و کشورهای دنیا آشنا می شوند و این دو گروه رفته رفته نوعی علاقه نسبی به یکدیگر پیدا می نمایند و سبب ایجاد آشنایی و فرهنگ دوستی گردشگران نسبت به شهر مقصد می شود.

• حفظ منابع و میراث طبیعی

یکی از شعارهای اکوتوریسم این است، که می گویند شما زمانی که به طبیعت می روید، تنها رد پایتان در آنجا باقی خواهد ماند و به جز خاطراتتان چیزی با خودتان از طبیعت به خانه بر نمی گردانید. این نوع نگاه به طبیعت گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار نموده و مانع آسیب رساندن به آن می شود. بعلاوه گفتنی است بگوییم که بوم گردی با ایجاد فرصت های مناسب برای پیشرفت و توسعه اقتصادی می توان جایگزین مناسبی برای سایر منابع عایدیی مردم منطقه به شمار بیاید و از روی آوردن محلی ها به راه های دیگر کسب عایدی، مانند فروش زمین های کشاورزی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، جلوگیری کند.

• پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه

از دیگر مزایایی که اکوتوریسم می تواند برای صنعت گردشگری هر منطقه دارا باشد، یاری به پایداری و حفظ فرهنگ مردم آن منطقه می باشد، چرا که مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش صنایع دستی و محصولات دامی و بعلاوه مشارکت دادن گردشگران در فعالیت های روزمره خودشان به ارزش میراث فرهنگی خود پی برده و هر چه بیشتر در حفظ آن تلاش خواهند کرد.

• یاری به توسه پایدار

یکی دیگر از اهداف اکوتوریسم توسعه امکانات، بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان ها است و این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسل های آینده هم مد نظر قرار می گیرد. این به معنای آن است که این فعل تنها یاریی به حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نبوده بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی را به همراه دارد، با این تفاوت که این رشد هیچ گونه تخریب و تاثیرات منفی بر روی طبیعت ندارد و سبب بر هم زدن تعادل زیست محیطی هم نمی شود. دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار برتمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.