فرهنگ، رسوم و آداب برده داری در زمان شاه سلیمان صفوی - سرمایه گذاری ایکیوسی

در قرن هفدهم میلادی ترک کردن خانه به خاطر رفتارهای خشن و سختگیری های پدر، ممکن بود عاقبت ناخوشی داشته باشد. ممکن بود از روستایتان در هلند فرار کنید، ماجراجویی های دریایی تان شما را به روسیه بکشاند، آن جا از ترس قزاق های شورشی به ایران پناهنده شوید، بعد اسیر تاتارها شوید و عاقبت به عنوان برده به بازرگانی ایرانی فروخته شوید. این قسمتی از سرگذشت عجیب یوهان اشترویس است که در دوره شاه سلیمان صفوی، سال هایی را به عنوان برده در خانه بازرگانان ایرانی گذراند.

اشترویس، دریانوردی هلندی بود که پس از ترک خانه و کاشانه اش در نزدیکی آمستردام، در سفر اول از آفریقا به جنوب شرقی آسیا رفت. بعد به دریای مدیترانه، ایتالیا، قلمرو عثمانی و شمال آفریقا سفر کرد، در ناوگان ونیز با عثمانی ها جنگید و پس از ماجراجویی های زیاد به هلند برگشت تا ازدواج کند و زندگی آرامی داشته باشد. اما دست تقدیر باز او را به دریا کشاند و عاقبت، ناچار شد سال هایی را تن به بردگی بدهد، تا زنده بماند و راهی برای بازگشت به خانه پیدا کند.

اشترویس، برده بازرگانی به نام حاجی محمدصالح بود و همراه با اربابش، به تجارت در دریای کاسپین مشغول بود تا اینکه به حاجی بایرام علی از اهالی دربند فروخته شد. او یک بار اربابش را از غرق شدن نجات داد و ظاهرا آن قدر از او راضی بود که جایی می نویسد: اگر به خاطر زن و بچه هایم نبود، ترجیح می دادم تمام عمر برده او باشم. اما این جمله او چندان با ادامه کارش نمی خواند و پیدا است که بیشتر تعارف بوده تا خواسته ای حقیقی.

او به خیال آزادی و بازگشت به خانه، از حاجی بایرام می خواهد که به سفیر لهستان بفروشدش. پس از یک سال سخت در خانه سفیر ، کمپانی هند شرقی هلند آزادش کرد و بعد حاجی بایرام به اصفهان رفت. مدیران کمپانی در اصفهان او را به گمبرون (بندر عباس) فرستادند و پس از جان به در بردن از یک بیماری مرگبار و سفری پرماجرا به خانه رسید. سفرنامه ای که اشترویس از ماجراجویی هایش در ایران نوشت، با یادداشت های سایر سیاحان تفاوتی مهم دارد: تجربه او از زندگی در ایران صفوی به عنوان برده سبب شد از زاویه دید متفاوتی ایران آن دوران را ببیند. یادداشت های او اطلاعات منحصر به فردی درباره ملیت، شیوه خرید و فروش، وظایف و سبک زندگی برده ها در ایران به دست می دهد.

سال های زندگی او در ایران، پر فراز و نشیب بود و اشترویس، به شهرهای مختلفی سفر کرد، در مراسم مختلفی شرکت کرد و تجربه حمله راهزن ها را هم از سر گذراند. زاویه دید او به زندگی و فرهنگ مردم ایران در آن زمان، متفاوت و سفرنامه اش سرگرم کننده و خواندنی است و علاوه بر این، اطلاعات مفیدی برای علاقمندان به تاریخ دارد. سفرنامه یوهان اشترویس را ساسان طهماسبی ترجمه انتشارات امیرکبیر منتشر کرده است.