کهن ترین موزائیک دنیا در موزه ملی ایران - سرمایه گذاری ایکیوسی

اگر در اینترنت تاریخچه ای از هنر موزائیک را جستجو کنید، در نهایت به کلماتی مانند هنر بیزانس در رم یا یونان برخورد می کنید. حتی کتاب های تاریخ هنر در حال تدریس در دانشگاه های معتبر ایران نیز بر این نکته صحه می گذارند، در حالی که هیچ کس به یک موزائیک در هزاره سوم پیش از میلاد در بخش های جنوب شرقی ایران برخورد نکرده است.

باستان شناسان ایرانی معتقدند، کهن ترین موزائیک متعلق به بیابان لوت است، جایی که همین امسال در فهرست میراث دنیای یونسکو هم به ثبت رسید، اثری متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد، نه موزائیکی از دوره بیزانس و متعلق به دوهزار سال پیش!

شاید بتوان گفت که ادای دینِ موزه ملی ایران برای ثبت دنیای بیابان لوت سببِ خیر شد تا کهن ترین موزائیک دوره باستان، در معرض دید قرار گیرد.

موزائیکی که از دهه پنجاه و پس از کشف از طریق علی حاکمی باستان شناس قبل از انقلاب اسلامی به موزه ملی ایران آورده شد و حالا به بهانه ثبت دنیای بیابان لوت برای یک ماه در موزه ملی ایران به نمایش درآمده است.

میرعابدین کابلی باستان شناس پیشکسوت و یکی از همکاران علی حاکمی در زمان کاوش های او در بیابان لوت و به خصوص در کلوت های شهداد، می گوید که این موزائیک یکی از کهن ترین موزائیک های دوره باستان است، موزائیکی از هزاره سوم پیش از میلاد.

وی خاطرنشان کرد که این نوع موزائیک یک جعبه پر شده از گِل است، که رویش را تزئین کرده اند و در علم باستان شناسی هنوز نتوانسته ایم طرح های ایجاد شده روی موزائیک ها را نشانه شناسی و بیتوگرافی کنیم، بنابراین از آن ها اطلاعاتی نداریم، با این وجود معتقدیم این طرح ها به عنوان یک چیز تزئینی زیباست.

کابلی تاکید می کند که به جز این نمونه موزائیک تا امروز، نمونه دیگری در کل کشور یا در نقاط دیگر دنیا چیزی به دست نیاورده ایم.

جبرئیل نوکنده، مدیر کل موزه ملی ایران نیز می گوید:

وقتی موزائیک می بینند، معتقدند آن متعلق به هنر بیزانس است، در حالی که معتقدیم کهن ترین مدرک از صنعت موزائیک در دنیا امروز در موزه ملی ایران و متعلق به ایران باستان است و آن ریشه ایرانی دارد.

وی با اشاره به این که موزائیک را در ایران و در جام مارلیک داریم، تاکید می کند که موزائیک ریشه ایرانی دارد و تحت تاثیر هیچ هنر دیگری نیست.

او می گوید که اگر امروز کسی کلمه موزائیک را به زبان بیاورد، می گویند آن تحت تاثیر هنر بیزانس است و حتی در کتاب تاریخ هنر ایران و درس معماری هنر دانشگاه ها همین تفکر تدریس می شود، در حالی که اگر موزائیک دوره بیزانس و موزائیک متعلق به ایران باستان را کنار یکدیگر قرار دهیم، ریشه ایرانی و قدمت این هنر را می توانیم به راحتی به دست آوریم.

بر اساس اطلاعات منتشر شده درباره صنعت موزائیک از خاکسترهای شهر بمبئی موزائیک هایی بیرون آمده که معروف ترین آن ها پرده ای متعلق به صحنه جنگ اسکندر با داریوش را نشان می دهد. همچنین در ایران در شهر نیشابور و نزدیک کازرون نیز موزائیک هایی از طریق گریشمن پیدا شده، که کف ایوان های کاخ شاپور اول را تزئین می کردند.

در این اطلاعات همچنین آمده است؛ در قرن 80 قبل از میلاد، سنگ فرش های رنگی وجود داشت، که از سنگ های رنگ شده مختلف برای ایجاد نقش استفاده می شد و معمولا بدون ساختار و طرح خاصی بودند. این یونانیان بودند که در قرن 4 قبل از میلاد تکنیک سنگ فرش را به یک هنر ارتقا دادند. طرح های آنان معمولا تصاویری از انسان و حیوانات یا طرح های هندسی منظم بود.

حتی جالب است که درباره ایجاد موزائیک چنین توضیح داده شده است که در سال 200 قبل از میلاد برای اولین بار از قطعات ریز مربعی مخصوصی استفاده شد که برای ارائه جزئیات ظریف و نمایش طیفی از رنگ ها در کارها به کار برده می شد .استفاده از این قطعاتِ ریز امکان تقلید از نقاشی را فراهم می آورد. بسیاری از موزاییک های به جای مانده از آن دوران ، مانند شهر پُمپی، کار هنرمندان یونان است. توسعه امپراتوری رُم، هنر موزاییک را به سرزمین های دورتر منتقل کرد. اگرچه به همان اندازه از درجه مهارت و جنبه هنری آن نیز کاسته شد.

اکنون این سوال مطرح است که با توجه به صحبت های مطرح شده نو درباره قدمت صنعت موزائیک سازی در ایران باستان و نه دوره بیزانس و از طریق یونانی ها، آیا احتمال تغییر در ایجاد تاریخچه این صنعت در دنیا وجود دارد؟