سنگ مالیات پیش پای شرکت های دانش بنیان! ، تیم فوتبال یا مرکز تحقیق و توسعه؟ - سرمایه گذاری ایکیوسی

گروه دانشگاه خبرنگاران- زهراسادات روئین پیکر؛ شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی در حوزه فناوری های برتر تشکیل می شود. اغلب هزینه های یک شرکت دانش بنیان، هزینه های تحقیق و توسعه (R&D) است. به عبارتی یک شرکت دانش بنیان برای رسیدن به یک محصول خوب باید هزینه های بسیاری را صرف انجام امور پژوهشی و تحقیقاتی کند.

فرض کنید صاحب یک شرکت دانش بنیان هستید. شما به عنوان مدیر شرکت ترجیح می دهید که روی تحقیق و توسعه هزینه کنید یا یک تیم فوتبال داشته باشید؟! قیاس عجیبی است ولی با یک جستجوی ساده در گوگل می توان مصادیق این دوگانه نامتقارن را دید. اولین چیزی که دیده می شود، باشگاه های فوتبال به نام شرکت ها و کارخانه های بزرگ کشور است. جالب نیست اولین یافته جستجو از صنایع مادر در مورد باشگاه فوتبال باشد؟

حالا این سوال پیش می آید که چرا برخی از شرکت ها (چه بزرگ و چه کوچک) سمت انجام تحقیق و توسعه نمی فرایند و در این زمینه کمتر هزینه می کنند؟ یا اینکه به سمت تولید محصولات دانش بنیان جدید روی نمی آورند؟ چرا شرکت های بزرگ به جای هزینه کرد در تحقیق و توسعه به سمت انجام هزینه های دیگر مثل تیم داری در ورزش (فوتبال و ...) روی می آورند؟

تیم فوتبال یا مرکز تحقیق و توسعه!

ریشه این ماجرا را باید در نوع سیاست گذاری ها جستجو کرد. آیین نامه اجرایی ماده 134 قانون اقتصادیات های مستقیم، مصوب سال 1380 است. در ماده 3 این آئین نامه آمده است که: درآمد حاصل از فعالیت های منحصرا ورزشی باشگاه ها و موسسات و رزشی دارای مجوز از وزارت ورزش و جوانان، از پرداخت اقتصادیات معاف است.

دولت برای افزایش میزان فعالیت در حوزه تربیت بدنی، مشوق هایی در نظر گرفته است. طبق این سیاست گذاری اقتصادیاتی به شرکت گفته می شود هزینه هایی را که در زمینه تربیت بدنی می کنید، نادیده می گیریم. این باعث شد که شرکت ها و کارخانه های بزرگ سراغ تیم داری و انواع فعالیت های ورزشی بفرایند؛ چون مشوق هایی که برای او تعریف شده در حوزه فعالیت های تربیت بدنی بوده است.

مسئله این است که برای بنگاه های اقتصادی مشوق هایی در زمینه تخصصی خودشان که تحقیق و توسعه است، تعریف نکرده ایم. چرا نباید به جای تیم فوتبال، تیم R&D داشته باشیم؟ به خاطر اینکه بخش تحقیق و توسعه مورد حمایت حاکمیت قرار نگرفته است. از هزینه هایی که بنگاه های اقتصادی در این زمینه می کنند، حمایت نمی شود. پس سهم تحقیق و توسعه در سبد هزینه های آن ها کاهش می یابد. چطور می شود از بنگاه های اقتصادی حمایت کرد؟ از محل اعتبار اقتصادیاتی؛ یعنی هر چقدر در زمینه تحقیق و توسعه هزینه کنند، بخشی از هزینه ها معافیت اقتصادیاتی می گیرد.

در گذشته معافیت اقتصادیاتی جدی نداشتیم. در قانون داریم؛ برای شرکت هایی که می خواهند تحقیق و توسعه کنند و با دانشگاه ها قرارداد ببندند، یک بخشی از هزینه های آن ها در تعامل با دانشگاه را به عنوان هزینه تحقیق و توسعه از آن ها می پذیرند. اگر همین شرکت بخواهد خودش تحقیق و توسعه انجام بدهد و یا اینکه آن را به شرکت دانش بنیان بدهد که دانشگاه نیست، این معافیت مشمول حال آن ها نمی شود!

در دنیا سازوکار های حمایتی ویژه ای از تحقیق و توسعه دارند. ما هم اگر به دنبال افزایش میزان تحقیق و توسعه هستیم، باید برویم سراغ مهم ترین ابزار حمایتی. در کشور ما میزان تحقیق و توسعه نسبت به GDP یک دهم درصد است. در صورتی که در اسناد بالادستی ما عدد های بزرگ تری هدف گذاری شده است. این نشان می دهد که ما راه نرفته بسیار داریم. اگر قرار است هزینه تحقیق و توسعه در رشد آن کشور دیده شود، حداقل میزانی که باید باشد یک درصد است. کشور ما هنوز به آن یک درصد هم نرسیده است.

ما برای اینکه از رشد شتابان علمی عقب نمانیم، راهی نداریم جز اینکه میزان تحقیق و توسعه خود را افزایش دهیم. حالا ما چه جهتی داریم برای اینکه تحقیق و توسعه خودمان را رشد دهیم؟ یک جهت این است که مثل قدیم در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی دولتی هزینه شود و این هزینه ها را در حوزه تحقیق و توسعه قلمداد کنیم. این کار اشتباهی نیست؛ اما بهترین کار هم نیست.

در دنیا مراکز اصلی تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی یا بنگاه های تجاری هستند؛ یعنی بخش خصوصی، پیشانی تحقیق و توسعه است. چرا اینطور است؟ چون دقیقا روی مهم ترین چیزی که مورد نیاز است تحقیق و توسعه می کند. به جای اینکه روی یک چیز وسیعی تحقیق کند و بعد از آن ببیند در کدام صنعت می تواند تجاری سازی شود، می رود سراغ همان چیزی که دقیقاً بازار می طلبد.

راه چاره پیشرفت اقتصادی کشور

اگر بخواهیم تحقیق و توسعه کشور را رشد دهیم، باید عقب مانده ترین بخش را حمایت کنیم؛ یعنی تحقیق و توسعه در بنگاه های تجاری بخش خصوصی. حالا اگر ما بخواهیم از بنگاه های تجاری خصوصی حمایت کنیم باید چه کاری انجام دهیم؟ باید جذاب ترین مشوق ها را بگذاریم روی میز؛ و آن چیزی نیست جز در نظرگرفتن مشوق های اقتصادیاتی جدید.

معافیت های اقتصادیاتی کدام می تواند باشد؟ الآن در دنیا جدیدترین و موثرترین و مهم ترین حمایت اقتصادیاتی که دارد اتفاق می افتد، اعتبار اقتصادیاتی تحقیق و توسعه است. به چه شکلی در بنگاه های اقتصادی محقق می شود؟ بخشی از هزینه ای را که صرف تحقیق و توسعه می کنند، حاکمیت به عنوان بخشودگی اقتصادیاتی برای اقتصادیات سالیانه شان در نظر می گیرد.

بنگاه تجاری را در نظر بگیرید که سالیانه یک میلیارد تومان هزینه تحقیق و توسعه اش بوده. اگر بگوییم 50 درصد هزینه شما که صرف تحقیق و توسعه شده از اقتصادیات معاف می شود، یعنی اقتصادیات این بنگاه از یک میلیارد تومان به 500 میلیون تومان کاهش می یابد. این مهم ترین مشوقی است که می توانیم برای بنگاه ها در نظر بگیریم که دست و دلشان برای هزینه کردن در حوزه تحقیق و توسعه نلرزد.

تا امروز کشور شاهد دوران شکل گیری و تاسیس شرکت های دانش بنیان بوده. در حال حاضر 5000 شرکت دانش بنیان داریم که به یک سهم اولیه قابل قبولی در بازار اقتصادی رسیده اند. حالا دارند آماده می شوند که بار بزرگی از اقتصاد کشور را بردارند. این ماموریتی است که باید جمهوری اسلامی برای شرکت های دانش بنیان در نظر بگیرد.

پذیرش این مسئولیت نیاز به بستر هایی دارد. یکی از این بستر ها قانون است. قانون ریل است و نقش مجلس ریل گذاری برای فرآیند های کشور. شرکت هایی که شروع می کنند به R&D، ولی به هر دلیلی پیروز به تولید محصول نمی شوند، از جهت تحقیق و توسعه دست می کشند؛ چون حس می کنند هرچقدر در این حوزه هزینه کنند، بین هزینه تحقیق و توسعه و دیگر هزینه آن ها تفاوتی نیست.

مثلا یک شرکت خصوصی اگر سالانه 500 میلیون تومان حقوق و دستمزد و مواد اولیه برای تحقیق و توسعه هزینه کند یا 500 میلیون تومان صرف سفر خارجی مدیران خود بکند، سازمان امور اقتصادیاتی هیچ تفاوتی بین این دو هزینه قائل نیست. مهم مبلغ هزینه شده است. در حالی که هزینه تحقیق و توسعه قدم رو به جلویی محسوب می شود و باید از هزینه های دیگر متمایز شود.

جمعی از کنندگان مجلس و جمعی از فعالین زیست بوم اقتصاد دانش بنیان کشور برای حل مسائل شرکت های دانش بنیان یک طرح 13 ماده ای پیشنهاد دادند. نقطه مورد نظر، بند ب ماده سوم این طرح است. در این بند گفته شده: معادل هزینه اجرا شده برای فعالیت های تحقیق و توسعه، به عنوان اعتبار اقتصادیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آینده به شرکت ها و موسسات متقاضی اعطا می شود و معادل آن از اقتصادیات قطعی شده سال انجام هزینه مذکور یا سال های بعد کسر می شود.

سرمست، کارشناس علم و فناوری در این زمینه می گوید: این طرح یک اتفاق مثبتی است که باید مورد حمایت واقع شود. حمایت هایی که از شرکت های دانش بنیان صورت می گیرد، در روز مبادا به داد ما می رسند. این قانون می تواند بخش بر زمین مانده این موضوع را بلند کند. به شدت می تواند تحول جدی در اکوسیستم علم و فناوری ما ایجاد کند.

این طرح می گوید این هزینه ها شناسایی شوند و مقدارشان معین شود. مثلا بگوییم نصف این قیمت صرف اعتبار می شود و از اقتصادیات شما کم می شود. اگر این طرح تصویب و اجرا شود، بنگاه تمایل پیدا می کند هزینه های تحقیق و توسعه را افزایش دهد؛ چون هر چقدر بیشتر هزینه کند، معافیت بیشتری می گیرد. یکی از دغدغه های شرکت های دانش بنیان نبود معافیت اعتبار اقتصادیاتی آنهاست.

حالا مجلسی جدید بر سر کار آمده. دری به تخته خورده و می خواهند گرد و خاک از سر و روی قوانین شرکت های دانش بنیان بزدایند. تصویب این طرح بار بزرگی را از روی دوش شرکت های دانش بنیان برمی دارد. امیدواریم هر چه زودتر این قانون تصویب شود؛ به شرطی که کنندگان مجلس همراهی کنند. دولت نیز برای به اجرا درآمدن پا به میدان گذارد.